Pomimo coraz dalej posuwającego się rozwoju technologii, zachodzących zmian dotyczących sposobu spędzania przez nas wolnego czasu, bajki pozostają ważną częścią życia dzieci, a nawet czasem dorosłych. Możemy znaleźć w nich odpowiedzi na pytania jaki jest ten świat, jakie reguły rządzą nim oraz w jaki sposób możemy radzić sobie z ewentualnymi zagrożeniami. Łączą one w sobie elementy świata realnego i fantastycznego. Występujący element magicznego ujmowania rzeczywistości daje możliwość wykorzystania bajek do stworzenia poczucia bezpieczeństwa poprzez wytworzenie przewidywalnego świata. Szczęśliwe zakończenie, charakterystyczne dla baśni, daje zadowolenie, buduje nadzieję co do losów zarówno bohatera, jak i dziecka. Dzięki zgromadzonej wiedzy, wśród metod oddziaływania i wspierania rozwoju dzieci, pojawiły się bajki terapeutyczne. Są to utwory adresowane do dzieci, zazwyczaj w wieku od 4 do 9 lat. Przedstawiany w nich świat widziany jest z dziecięcej perspektywy, pojawiają się w nich czarodziejskie postacie. Głównymi celami bajek terapeutycznych są:
uspokojenie dziecka,
zredukowanie występujących trudności, problemów emocjonalnych,
wspieranie we wzroście osobistym.
Bajki terapeutyczne stają się narzędziem coraz częściej wykorzystywanym do pracy m.in. w przedszkolach, młodszych klasach szkół podstawowych. Umożliwiają one redukcję napięcia emocjonalnego, poszerzanie samoświadomości, przeżycie emocjonalne pozwalające na uświadomienie sobie swojego własnego problemu oraz przeżycie go. Bajki terapeutyczne stały się popularnym narzędziem wykorzystywanym w profilaktyce. Umożliwiają one przygotowanie dziecka na trudne sytuacje, przedstawiają pozytywne zachowania, rozwiązania problemów, których dziecko może się nauczyć. Mogą również służyć jako narzędzie pracy w obliczu sytuacji trudnych (np. pobyt w szpitalu, pierwszy dzień przedszkola), bądź jako narzędzie pomocne w radzeniu sobie
z przeżytym lękiem. Dają możliwość przepracowania go, nadania mu znaczenia, zrozumienia. W swoim artykule pt. ,, Nie szkodzić, pomagać, rozwijać. Wybrane konteksty i strategie profesjonalnej pracy z opowieścią”, Urszula Tokarska zaprezentowała autorski model pracy z opowieścią, bajką. Składa on się z siedmiu etapów:Etap 1: Dobór odpowiedniej historii.Pierwszy etap ukierunkowany jest na dobór historii odpowiedniej dla dziecka bądź grupy dzieci, z którymi pracujemy. Adekwatnie dobrany tekst daje możliwość przejścia do kolejnych etapów pracy, zwiększa prawdopodobieństwo pozytywnych efektów działań dziecka. W doborze tekstu istotne są podjęty w tekście temat, sposób jego opracowania, uważność na potrzeby i możliwości odbiorcy. Monika Molicka wyodrębniła następujące rodzaje bajek terapeutycznych:
relaksacyjne - wykorzystanie wizualizacji prowadzącej do zrelaksowania, wyciszenia się odbiorcy,
psychoterapeutyczne - zastępcze zaspokajanie potrzeb dziecka, dowartościowywanie go, zapewnianie wsparcia, akceptacji i zrozumienia, przekazywanie wiedzy o sytuacji trudnej, wskazywanie sposobu radzenia sobie,
psychoedukacyjne - ukierunkowane na wprowadzenie zmian w zachowaniu dziecka, nauczenie się zachowań bądź działań umożliwiających rozwiązanie problemu.
Etap 2: Atrakcyjna prezentacja opowieści.Sposób przekazania treści musi być dostosowany do możliwości poznawczych i zachowania odbiorcy. Opowiadana bajka może zostać opowiedziana bądź przeczytana, bardzo istotnym jest pamiętanie o emocjonalnym zaangażowaniu w sens danej historii. Również odczytywanie reakcji dziecka umożliwia elastyczniejsze podejście do sposobu prezentowania bajki, jej treści.Etap 3: Sprawdzanie indywidualnego sposobu rozumienia tekstu przez jego odbiorców.Umożliwia zoptymalizowanie oddziaływania tekstu, uzyskanie pewności, że nastąpiła pewnego rodzaju zmiana w rozumieniu rzeczywistości. W celu zauważenia zmiany, konieczne jest ustalenie, jaki jest punkt wyjściowy, w którym miejscu zaczynamy. Wstępna diagnoza może dotyczyć sposobu w jaki dziecko spostrzega funkcjonowanie rzeczywistości, jego utrwalone reakcje na pewne bodźce. Daje również możliwość wychwycenia czynników zakłócających dalszą pracę, np. rozproszenie dzieckaEtap 4: Udzielenie pomocy w procesie połączenia zawartości znaczeniowej tekstu z indywidualnym doświadczeniem jego odbiorcy.Działaniem niesamowicie ważnym jest asystowanie dziecku w odkryciu związku między fabułą bajki, jej wydarzeniami z jego indywidualnymi doświadczeniami. Pozwala to na uniknięcie sytuacji, kiedy to odbiorca pozostawia wydarzenia w świecie wyobraźni, kategoryzuje je jako te „nie z tego świata”, nie mające odzwierciedlenia w rzeczywistości. Stymulowanie dziecka poprzez odpowiednio dobrane, dobrze formułowane polecenia, wspiera odbiorcę w samodzielnym odkrywaniu podobieństw między trudnościami z którymi się on spotyka, a losami bohatera literackiego. Dziecko, świadome podobieństw, ma poczucie, iż nie jest osamotnione w przeżywaniu różnych sytuacji, uzyskuje wsparcie i pocieszenie. Ponadto, dużo łatwiej jest mu odnieść proponowane rozwiązania do swojego życia codziennego.Etap 5: Aktywne utrwalanie odkrytych treści.Często wiąże się on z opowiadaniem własnymi słowami poznanej historii, korzystaniem technik wykorzystujących prezentację, prac plastycznych, które jednocześnie angażują uwagę i aktywność. Przekładanie treści bajki na inne formy artystyczne przyczynia się w dużym stopniu do lepszego zrozumienia jej znaczenia. Historia przedstawiona dziecku wrysowuje się w jego świadomość, staje się dla niego dużo bardziej dostępna.Etap 6: Powracanie do tekstu w naturalnych sytuacjach życia codziennegoSama praca z bajką, przeprowadzona w określonym czasie nie jest wystarczająca. Wspólne powracaniu do czytanego tekstu w sytuacjach codziennych związanych z jego treścią, rozmowa, odnoszenie się do znanych zarówno dorosłemu jak i dziecku treści umożliwia pracę na doświadczeniu, oszczędza czas przeznaczany zazwyczaj na koncentrację na niepokojącej sytuacji. Daje możliwość ćwiczenia umiejętności, których dziecko nabyło podczas analizy trudności bohatera bajki. Poprzez analogię, odbiorcy mają większą łatwość w zrozumieniu swoich emocji rozpoznaniu ich oraz przyczyn konkretnych zachowań.Etap 7: Tworzenie narracyjnych ciągów tematycznychNie jest to nic innego, jak kontynuacja pracy rozpoczętej pierwszą bajką. Uzyskane efekty mogą być wzmocnione poprzez powtarzanie oddziaływania, znajdywanie opowieści o zbliżonej tematyce, uzupełniających się bądź przeciwstawnych. Praca z bajką terapeutyczną staje się dla dziecka nie tylko jednorazową przygodą, ale nawykiem i dobrze znanym sposobem zdobywania wiedzy na temat zarówno swojej własnej osoby, jak i otoczenia.Opracowanie:
Emilia Skołyszewska
PsychologŹródła:
Bajkoterapia czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać / aut. Krzysztof Ibisz [i in.] ; il. Marcin Piwowarski.- Warszawa : Nasza Księgarnia, 2009.
Bettelheim, B. (1985). Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, t. I-II. Warszawa: PIW.
Molicka, M. (2002). Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.
Tokarska, U. (2018). „Nie szkodzić. Pomagać. Rozwijać”. Wybrane konteksty i strategie profesjonalnej pracy z opowieścią. Horyzonty Wychowania, 17(42), 97-110.
„Cyfrowy Powiat Bocheński” - E-administracja w Powiecie Bocheńskim.
Używamy plików cookies w celu optymalnej obsługi Państwa wizyty na naszej stronie. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do cookie w Twojej przeglądarce.
