Jak wspomóc rozwój poczucia odpowiedzialności u dzieci?

Czym tak naprawdę jest odpowiedzialność? Intuicyjnie każdy wie co to takiego, jednak warto zagłębić się w temat. Pod tym pojęciem rozumie się „obowiązek moralny albo prawny odpowiadania za swoje lub czyjeś czyny; przyjęcie na siebie obowiązku zadbania o kogoś lub o coś” (sjp PWN, 2020). Człowiek odpowiedzialny musi być świadomy swoich działań i ich skutków. Naukę odpowiedzialności można zacząć już od najmłodszych lat. Powinna być stopniowa, a wymagania dostosowane do wieku. Nie należy przesadzać, ponieważ nadmierne obciążenie dziecka spowoduje zniechęcenie. Dzięki właściwym oddziaływaniom pociecha ma budować wiarę w siebie i własne umiejętności, wzmacniać poczucie kompetencji. To co powinien zrobić rodzic? Ważne jest, aby być konsekwentnym w swoich działaniach, ponieważ jednorazowe zrobienie czegoś nie tworzy nawyku. Czynności należy wielokrotnie powtarzać. Prostym przykładem jest zabawa klockami – dziecko, gdy postanowi zmienić aktywność zostawi rozsypane przedmioty na podłodze i rozpocznie nową zabawę. A co powinien zrobić rodzic w takiej sytuacji? Na pewno nie posprzątać po dziecku, ale zachęcić je i pomóc w tej czynności. Można też zrobić z tego kolejną zabawę, np. kto szybciej pozbiera klocki w niebieskim kolorze lub kto wrzuci ich do pojemnika więcej. Starszym dzieciom można postawić też warunek, że nie rozpocznie nowej aktywności, jeśli nie zakończy wcześniejszej, czyli nie odłoży przedmiotów na miejsce. Należy pamiętać, iż forma przekazania komunikatu też ma znaczenie. Chcemy zachęcić dziecko do konkretnej aktywności, więc unikajmy krzyku. Spokojnym tonem i z uśmiechem na twarzy zmobilizujmy je do sprzątania „Basiu/Adasiu jak tylko złożymy klocki, wyjdziemy pobawić się na zewnątrz” - taki komunikat na pewno nie sprawi, że dziecko znienawidzi swoje klocki :) A dlaczego dziecko powinno posprzątać klocki? Dobrym sposobem jest wytłumaczenie mu po co powinien to zrobić, warto powiedzieć, że to właśnie on odpowiada za swoje zabawki: aby się nie pogubiły, nie uległy zniszczeniu, by móc je wykorzystać w zabawie innym razem. I co bardzo istotne, rodzic sam powinien stanowić przykład właściwych postaw. Jeśli wymagamy odpowiedzialności od najmłodszych, sami powinniśmy zachowywać się w taki sposób. Jeżeli oczekujemy od dziecka, by po skończonym posiłku odłożyło talerz do zlewu, sami tak czyńmy. A może dziecko chciałoby mieć zwierzątko? To też bardzo dobry sposób na naukę odpowiedzialności, ponieważ musi ono zadbać o kogoś innego, np. nakarmić czy wyprowadzić na spacer. Kwiaty doniczkowe w pokoju to również bardzo dobry pomysł – one też potrzebują opiekuna, który będzie je podlewał. Ogólnie rzecz ujmując, obowiązki domowe sprzyjają nauce odpowiedzialności. Oto kilka przykładów zadań odpowiednich dla wieku. A na koniec jeszcze jedna

Treść altenratywna:

Obowiązki domowe odpowiednie do wieku dziecka:
2-3 latka
• odkładanie zabawek do pudełka • odkładanie książek na półkę • wkładanie brudnych ubrań do kosza na pranie • wyrzucanie śmieci do kosza • noszenie lekkich przedmiotów • składanie ściereaek • nakrywanie stołu • przynoszenie pieluszek • odkurzanie progów
4-5 lat
• karmienie zwierząt domowych • wytarcie rozlanych napojów • odkładanie zabawek na miejsce • ścielenie łóżka • podlewanie roślin domowych • układanie sztuśców • przygotowanie przekąsek • używanie odkurzacza • posprzątanie ze stołu • wysuszenie i odłożenie naczyń • dezynfekowanie klamek
6-7 lat
• zbieranie śmieci • składanie ręczników • zamiatanie podłóg • opróżnianie zmywarki • łączenie w pary skarpetek • odchwaszczanie ogródka • obieranie ziemniaków • grabienie liści • zrobienie saladki • przynoszenie nowej rolki papieru toaletowego
8-9 lat
• włożenie naczyń do zmywarki • wymiana żarówek • wstawianie prania • rozwieszanie i składanie prania • odkurzanie mebli • rozpakowywanie zakupów • robienie jajecznicy • pieczenie ciasteczek • wyprowadzanie psa • zamiatanie tarasu/balkonu • umycie stołu
10-11 lat
• sprzątanie łazienki • odkurzanie dywanów • czyszczenie blatów kuchennych • przygotowanie prostego posiłku • dokładne sprzątnięcie kuchni • koszenie trawnika • przynoszenie poczty • przyszywanie guzików • wynoszenie śmieci
12+lat
• mycie podłóg • wymiana żarówek w lampach sufitowych • mycie/odkurzanie samochodu • malowanie ścian • robienie zakupów z listę • przygotowanie obiadu • upieczenie ciasta/chleba • proste naprawy domowe • mycie okien •prasowanie • doglądanie młodszego rodzeństwa • przycinanie żywopłotu

wskazówka. Dzieci w wieku przedszkolnym przestrzegają norm społecznych i tego spodziewają się od innych. Zachowują się tak, ponieważ oczekują nagrody. O takim działaniu wynikającym z potrzeby mówimy dopiero u starszych dzieci. Najmłodsi potrzebują wielu przypomnień o obowiązkach i zasadach, ale pod koniec przedszkola szkraby nie wymagają już tylu podpowiedzi i motywowania. Rodzicu pamiętaj, kiedy dziecko zrobi coś niewłaściwie lub coś przeskrobie, nie usprawiedliwiaj go. Niejednokrotnie rodzice bronią swoje pociechy, bo tłumaczą się miłością i troską o nie, ale to świadczy o pewnej nadmiernej opiekuńczości. Jeśli dziecko zapomni zrobić zadanie z jakiegoś przedmiotu, zniszczy coś lub sprawi komuś przykrość (uderzy, powie coś niemiłego), nie tłumacz go i nie udawaj, że nic się nie stało. To ono powinno wyjaśnić dlaczego tak się zachowało, ponieść konsekwencje własnych działań.

Opracowała: Patrycja Mardyła Psycholog