Czym jest nieśmiałość?
Obserwując dzieci na tle grupy możemy zauważyć takie, które są aktywne, chętnie nawiązujące kontakty z innymi w nowych sytuacjach, jednak często jest też ktoś, kto nie czuje się w takich warunkach swobodnie, wycofuje się. Są to dzieci nieśmiałe.
Nieśmiałość uwidacznia się bardzo często w momentach, kiedy osoba znajduje się w nowym otoczeniu albo sytuacji, gdy dziecko ma poczucie bycia
w centrum uwagi, obserwowanym lub ocenianym przez innych, także członków rodziny. Powoduje to dyskomfort zarówno psychiczny, jak i fizyczny.
W sferze emocjonalnej zazwyczaj pojawia się lęk (przed byciem ocenianym), strach, poczucie skrępowania czy zakłopotanie. W zachowaniu można zaobserwować unikanie pewnych działań lub niekontrolowane czynności (dezorganizację), które mają zapobiec pojawieniu się nieprzyjemnych odczuć, np. nie przejmuje inicjatywy, aby coś zrobić czy udzielić odpowiedzi (by nie być oceniany). Funkcjonowanie poznawcze również ulega zakłóceniu – zaburza percepcję, skupia uwagę na przeżywanych emocjach i zewnętrznych przejawach nieśmiałości, wpływa na proces myślenia utrudniając adekwatne wykorzystanie możliwości intelektualnych. Osobom nieśmiałym towarzyszą także objawy fizjologiczne, tj. wzmożenie napięcia mięśniowego (powoduje np. drżenie rąk, trudności w oddychaniu, jąkanie), zakłócenia układu krążeniowego (blednięcie, czerwienienie się), pocenie się czy suchość w ustach. Taka kumulacja symptomów wywołuje stres i chęć opanowania objawów, co powoduje wzmożenie ogólnego dyskomfortu i wzmocnienie tych oznak niepokoju – tak się to powtarza. Opiera się to na mechanizmie błędnego koła, które należałoby przerwać.
Maria Tyszkowa wyróżniła następujące czynniki osobowościowe sprzyjające nieśmiałości:
- dziecko zawyża własne standardy „ja idealnego”;
- jest świadome s negatywnej rozbieżności między „ja realnym” a „ja idealnym”;
- ma niską samoocenę w odniesieniu do porównania „ja realnego” z „ja idealnym”;
- stawia niskie oczekiwania w stosunku do siebie i przewidywanych efektów własnych działań;
- dziecko jest świadome poczucia własnej nieadekwatności;
- spostrzega inne jednostki jako posiadających wysokie ideały osobowe, wymagania i standardy społeczne;
- czuje, że jest w opresji;
- ukierunkowany na zagrożenie społeczne.
Wydaje się, iż dzieci nieśmiałe łatwiej wychowywać, ponieważ są spokojniejsze, podporządkowują się, bywają uległe, nie proszą o wyjaśnienie, gdy czegoś nie wiedzą, wycofują się. Ich rodzice czasami uważają, że „on/ona z tego wyrośnie”. Tak naprawdę potrzebują oni wsparcia i stanowią wyzwanie wychowawcze dla opiekunów. Silna nieśmiałość może stanowić przeszkodę w osiągnięciu istotnych dla dziecka celów. Takie osoby często posiadają zniekształcony obraz samego siebie i świata, mają obniżoną samoocenę, są niezadowolone z własnego życia. Można im pomóc poprzez uświadomienie sobie skutków działań, komunikatów kierowanych do dziecka oraz trening pewnych umiejętności. Należy jednak pamiętać, iż wysiłek włożony w pracę nad nieśmiałością nie zawsze jest adekwatny do otrzymanych rezultatów. Możliwe jest, iż nie uda się „uzdrowić” go z nieśmiałości, ale wpłynie to pozytywnie na rozwój umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Niestety na skutek nieśmiałości osoba może czuć się nieszczęśliwa w przyszłości z powodu odsunięcia się od innych, poczucia izolacji, trudności w szkole i pracy, kłopotów z nawiązaniem bliskiej relacji. Wszelkie podjęte działania mają na celu poszerzenie strefy bezpieczeństwa dziecka, nabycie potrzebnych umiejętności społecznych, wzmocnienie samoakceptacji i poczucia pewności siebie. Może być tak, że dziecko pozostanie nieśmiałe, ale będzie próbowało sobie poradzić, podejmować ryzyko w granicach rozsądku i dzięki temu odczuwać radość oraz sukces.
Wskazówki dla rodziców jak wspierać dzieci z problemem nieśmiałości:
1. Unikaj etykietowania – jeśli dziecko będzie często słyszało, że jest nieśmiałe to „wejdzie” w tą rolę. Staraj się nie stosować takiego komunikatu i poproś także innych o to.
2. Spróbuj stworzyć przyjazną atmosferę, by okazać akceptację, a nie oceniać.
3. Każdy jest w czymś dobry – podkreślaj mocne strony dziecka, wzmacniaj w tym, co robi dobrze.
4. Doceniaj wysiłek i podjęte starania, a nie tylko efekty pracy.
5. Wspieraj w sytuacjach trudnych – jeśli ma problem z wykonaniem jakiegoś zadania, spróbuj przeformułować negatywny komunikat dziecka o sobie („Na pewno tego nie zrobię”) w pozytywny („To trudne zadanie, pewnie nie tylko mi nie udało się go wykonać za pierwszym razem. Spróbuję jeszcze raz”).
6. Skupiając więcej uwagi na zachowaniu, wzmacniamy je – stwarzaj sytuacje, w których będzie mogło pokazać w czym jest dobre, jak może pomóc.
7. Udzielaj wsparcia w sytuacjach trudnych, modeluj radzenie sobie z nimi.
8. Okaż dziecku, że go kochasz. Wykorzystaj codzienne okazje, aby je przytulić i pogłaskać.
9. Każdego dnia znajdź chwilę, aby skupić uwagę tylko na nim. Dzieci nieśmiałe rzadko proszą o pomoc, dlatego warto być czujnym.
10. Nie ma ideałów – każdy popełnia błędy, dlatego warto publicznie też przyznać się do własnych potknięć. W końcu dzieci uczą się w dużym stopniu na przykładach.
11. Nie komentuj problemów dziecka związanych z onieśmieleniem i wstydem.
12. Spróbuj wykorzystać techniki relaksacyjne lub bajki terapeutyczne – dla niektórych mają one pozytywny wpływ.
13. Okazuj tolerancję i ucz dziecko bycia tolerancyjnym dla siebie – można wykorzystać tutaj bajki, opowiadania czy historie pokazujące tego typu sytuacje.
14. Zachęcaj do opowiedzenia co wydarzyło się w ciągu dnia, jak się czuło – ważne jest, aby nie naciskać na dziecko, ale stworzyć przyjazną atmosferę,
w której dziecko samo zdecyduje się na rozmowę.
15. Umożliwiaj spotkania z kolegami – zabawa z innymi to dobry czas na trening umiejętności społecznych i okazja do nawiązania przyjaźni.
16. Ucz zachowań społecznych, pokazuj przykłady – wspólne aktywności to dobry moment na ich ćwiczenie, np. odgrywanie scenek.
Bibliografia:
Tyszkowa M., „Osobowościowe podstawy syndromu nieśmiałości”. Psychologia Wychowawcza nr 3, 1978.
Zimbardo P.G. „Nieśmiałość, co to jest? Jak sobie z nią radzić?”. PWN Warszawa, 2002.
Opracowała
Patrycja Mardyła
